ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 18، شماره 3، خرداد 1404 ، شماره پی در پی 109

سبک‌شناسی لایۀ بلاغی بیان در شریطه های قصاید مدحی سده های هفتم و هشتم هجری

صفحه (279 - 303)
آریا نگین تاجی (نویسنده مسئول)
تاریخ دریافت مقاله : آذر 1403
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : اسفند 1403

چکیده

بیان مسئله و هدف: سبک‌شناسی لایه ای به عنوان یکی از رویکردهای نوین در زبانشناسی مطرح است که با این رویکرد بسامد آثار ادبی به خصوص شعری را میتوان مشخص کرد. شریطه به عنوان یکی از ارکان مهم قصیده، نقشی تأثیرگذار در آفرینش قصاید دارد و از ارکان اصلی ساختار قصیده به شمار میرود. بررسی لایه سبکی بلاغی و زیبایی‌شناسی شریطه در قصاید یکی از رویکردهای محققان برای بررسی جهانبینی شاعران و نیز شناخت زوایای مختلف فکری قصیده به شمار میرود.

روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با ابزار مطالعه کتابخانه ای به بررسی لایۀ بلاغی بیان شریطه ها در قصاید مدحی شعر فارسی شش شاعر سعدی، فخرالدین عراقی و کمال‌الدین اسماعیل در سده هفتم و سلمان ساوجی، عبید زاکانی و ابن یمین در سده هشتم هجری پرداخته است.

یافته های پژوهش: شریطه ها که به عنوان یکی از ارکان اصلی قصیده هستند دارای لایه های بلاغی-بیانی هستند و در خلال این شریطه ها شاعران در قرون هفتم و هشتم از هنر‌ و زیبایی‌های ادبی برای بهتر نشان دادن این رکن استفاده کرده و شگردهای بلاغی گوناگونی چون: تشبیه، استعاره، کنایه، مجاز برای القای سخن خویش بهره برده اند.

نتیجه گیری: نتیجه این پژوهش نشان میدهد که شاعران در قرن هفتم کمتر به شریطه پرداخته اند و از عناصر بیانی کمتری نیز استفاده کرده اند، اما در قرن هشتم شاعران قصاید مدحی بیشتری دارند و برای توصیف ممدوح خود در شریطه قصاید از شگردهای بیانی زیادی بخصوص تشبیه و کنایه استفاده کرده اند.

کلمات کلیدی
سبک‌شناسی , لایۀ بلاغی , قصیده , شریطه , ادبیات کلاسیک

• آقا حسینی، حسین و اعظم مصطفایی (۱۳۹۱). «تحول شریطه در سبک‌های ادب فارسی». فصلنامه تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شماره اول پیاپی ۱۵، صص ۱۲۸-۱۱۳.
• اسماعیل اصفهانی، ابوالفضل کمال الدین (1348). اهتمام حسین بحرالعلومی. تهران: دهخدا.
• ایشانی، طاهره (1403). سبک‌شناسیِ بلاغی نامه های رشیدالدین فضل‌الله همدانی (سوانح‌ الافکار). مطالعات زبانی و بلاغی، 15(37), 7-46. doi: 10.22075-jlrs.2023.30989.2303
• داد، سیما (۱۴۰۳). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
• رستگار فسایی، منصور (۱۳۷۲). انواع شعر فارسی. چاپ اول، شیراز: نوید شیراز.
• رستگار فسایی، منصور (۱۳۹۱). «سعدی و انواع قصایدش». بنیاد سعدی شناسی اردیبهشت 1391 دفتر پانزدهم ویژه قصیده.
• رضایی زاده زنگی‌آبادی، سمیه، و محسنی نیا، ناصر (1402). سبک‌شناسی لایه بلاغی مثنوی سلسله الذهب. کنفرانس بین‌المللی زبان، ادبیات، تاریخ و تمدن. SID. https:--sid.ir-paper-1082579-fa.
• زاکانی، عبید (1342). کلیات اشعار. به کوشش پرویز اتابکی. تهران: زوار.
• ساوجی، سلمان( 1371)، دیوان سلمان ساوجی ، تصحیح احمد کرمی، نشر ما ، تهران.
• سعدی (۱۳۸۵). کلیات سعدی. تصحیح محمدعلی فروغی. تهران: هرمس.
• شمیسا، سیروس (۱۳۸۶). انواع ادبی. چاپ دوم. تهران: میترا.
• صفا، ذبیح‌الله (۱۳۶۴).تاریخ ادبیات در ایران. ج ۳،‌ تهران: فردوسی.
• عراقی، فخرالدین (1363). کلیات اشعار. مقدمه سعید نفیسی. چ 4. تهران: سنایی.
• فریومدی، ابن یمین (1344). دیوان اشعار. تصحیح و اهتمام حسینعلی باستانی راد. تهران: سنایی.
• مؤذنی، علی‌محمد ( ۱۳۷۴). «هنرپردازی در شریطه». مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، شماره ۱۳۳- شماره پیاپی ۱۰۰۳. فروردین، صص ۱۵۳-۱۲۷.
• میرصادقی، میمنت (۱۳۷۶). واژه نامه هنر شاعری (فرهنگ تفضیلی اصطلاحات فن شعر و سبک‌ها و مکتب‌های آن)،‌ چاپ دوم، تهران: کتاب مهناز.
• نوربخش، علی و جلیل مشیدی و فاطمه سلطانی (1402). سبک‌شناسی لایه ای شروه های جنوب (لایه آوایی و بلاغی)، نشریه علمی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، دوره 16، شماره پیاپی 84، صص 245-221.
• همایی، جلال‌الدین (۱۳۹۱). فنون بلاغت و صناعات ادبی. چاپ سی‌ویک، تهران: هما.
• یاسمی،‌رشید (۱۳۰۷). تتبع و انتقاد احوال و آثار سلمان ساوجی. تهران: بی‌جا.